در اوایل دسامبر، مقامات اتحادیه اروپا برای یک اعلام موضع نمادین به آلبانی رفتند. آخرین نشست سران اتحادیه اروپا و بالکان غربی که در تیرانا برگزار شد، اولین اجلاسی بود که در منطقه ای برگزار شد که جمعیت آن اکثراً آرزوی پیوستن به باشگاه بروکسل را دارند، اما این موضوع همواره مورد تردید بوده است.
این ژست - همراه با اقدامات مشخصی مانند پذیرفتن این کشورها در برنامه اراسموس اتحادیه اروپا - به خوبی انجام شد. ادی راما، نخست وزیر آلبانی، در پایان اجلاس، در حالی که دیگر رهبران از "ذهنیت جدید" استقبال کردند، گفت: "همه چیز در حال تغییر است." چند هفته بعد، وضعیت نامزدی عضویت در اتحادیه اروپایی به بوسنی و هرزگوین اعطا شد.
توضیح حال و هوای جدید چندان سخت نیست. در سال‌های اخیر انگیزه های گسترش اتحادیه اروپا کمرنگ شده و بالکان غربی - و تنش‌های به ظاهر لاینحل آن - بسیار کم اهمیت تر از فهرست نگرانی‌های کلان ژئوپلیتیک اروپا جلوه می کند. اما جنگ در اوکراین نگاه ها را در بروکسل تغییر داده است، زیرا روسیه به دنبال گسترش نفوذ خود در منطقه به بهای تضعیف اتحادیه اروپا و ناتو است و از بی ثباتی سیاسی به نفع خود استفاده می کند.
این اتحاد جدید غربی بسیار مورد نیاز است، اما با توجه به پیشینه نه چندان روشن، به اقدامات فعالانه بیشتری نسبت به صدور بیانیه نیاز است. ماه گذشته، اختلافات محلی منجر به برپایی سنگرها در شمالی‌ترین بخش کوزوو شد که عمدتاً صرب‌ نشین است. روابط پریشتینا و بلگراد - که از حمایت قاطع کرملین برخوردار است و از به رسمیت شناختن استقلال کوزوو امتناع می ورزد - بدتر از هر زمان دیگری در طول 20 سال گذشته ارزیابی می شود.
ظرفیت اتحادیه اروپا برای میانجیگری به دلیل وابستگی صربستان به گاز روسیه و امتناع بلگراد از اعمال تحریم ها علیه مسکو پیچیده و محدود شده است. اما اگر توافقنامه بروکسل در سال 2013، در سال جاری اجرایی نشود - که خودمختاری سیاسی صرب‌های کوزوو را به عادی‌سازی روابط بین دو کشور منوط می‌کند - خطر درگیری قریب‌الوقوع و واقعی است. اگر چنین اتفاقی بیفتد، پیامدهای گسترده تر، به ویژه بروز یک بحران جدید پناهندگان، جدی خواهد بود.
در بوسنی و هرزگوین نیز وضعیت تیره و تار است. مسکو از برنامه جدایی طلبانه میلوراد دودیک، رهبر ملی گرای صرب بوسنی، حمایت سخاوتمندانه ای می کند. در عین حال، کرملین، به ناسیونالیست‌های کروات بوسنیایی پر و بال می دهد، که به همان اندازه مصمم به تقویت و تعمیق شکاف‌های قومی مندرج در صلح نامه دیتون در این کشور هستند. کریستین اشمیت، نماینده عالی آلمانی تبار جامعه بین الملل که برای نظارت بر قانون اساسی منصوب شده است نیز به نظر می رسد با این دستور کار همراهی می کند و پس از پایان انتخابات های ملی در ماه اکتبر، تغییرات بحث برانگیزی را در قوانین انتخاباتی این کشور دنبال می کند. این امر توسط بسیاری از بوسنیایی ها به عنوان نشانه دست کشیدن غرب از ایده تبدیل شدن کشور به یک دموکراسی عادی و یکپارچه قلمداد می شود.
با توجه به مخاطرات ژئوپلیتیکی و گسترش فزاینده سرمایه گذاری چین در منطقه، اتحادیه اروپا باید نقش خود را ارتقا دهد. موفقیت احزاب ضد مهاجرت و اسلام هراس در کشورهایی مانند فرانسه و هلند به معنای آن است که گسترش به شرق برای آینده قابل پیش بینی، دور از انتظار است.
در صربستان، حمایت مردمی از الحاق به اتحادیه اروپایی به زیر 50 درصد کاهش یافته است، زیرا بلگراد از مشارکت در تحریم های اروپا علیه روسیه خودداری می کند. اما اتحادیه اروپا هنوز هم می‌تواند با جبران بی عملی ها در سال های گذشته، تأثیر گذار نمایان شود. در کوتاه‌مدت، موضوع الحاق باید بیشتر از منظر کمک‌های اقتصادی و ارائه دسترسی بیشتر به بازار اتحادیه اروپا پیگیری شود. در ازای پیشرفت در موضوعاتی مانند مبارزه با فساد، حاکمیت قانون و آزادی بیان، یک رویکرد واقعاً متعهدانه می‌تواند حسن نیت لازم را برای کاهش تنش‌های منطقه‌ای و حفظ ارزش‌های دموکراتیک ایجاد کند.
جایگزین ناخوشایند آن است که به یک منطقه حیاتی استراتژیک اجازه دهیم که به شرق به اندازه غرب امید ببندد، نیروهای غیرلیبرال ملی گرای قومی توانمند شوند و عاملین کرملین در حیاط خلوت اروپا پیش روی کنند.

منبع: گاردین – 8 ژانویه 2023
The Guardian view on problems in the western Balkans: Europe should do more | Editorial | The Guardian

ملاحظه کارشناسی:

در جلسه برگزار شده در تیرانا-آلبانی، از مهم ترین موارد بررسی شده؛ موضوع الحاق بوسنی و هرزگوین به اتحادیه اروپا بود که در جلسه اخیر سران این اتحادیه، به تصویب اعضاء رسید و این کشور، عنوان "کاندیدای عضویت" را دریافت کرد. موضوع الحاق سایر کشورها ظاهرا سرعت بیشتری گرفته است.

از اتفاقات بسیار مهم اخیر در حوزه ی بالکان، پیوستن کرواسی به منطقه شنگن و حوزه ی یورو و تغییر پول ملی این کشور بود.
با توجه به همراهی بیشتر صربستان و صرب های بوسنی با مواضع روسیه و عدم تمایل الحاق به اتحادیه اروپایی و در مقابل آرزومندی سایر کشورهای بالکان به اتحادیه، همواره مناقشات و منازعات سختی برای کشورهای ذی نفوذ و صاحب قدرت در این منطقه وجود دارد. چرا که قرار گرفتن کشورهای پیرامونی را در ذیل قدرت سیاسی-اقتصادی و نظامی خود، از مولفه های قدرت در جهان امروز بر می شمرند.

سعید هاشمی

کارشناس بوسنی و هرزگوین